روح خدا يا روح القدس نام مقاله‏اى است كه در كنفرانس بين‏المللى روح در دنيايى اديان (The Sprit In A World Of Many Faiths) برگزارشده توسط بخش بين‏الاديان كليساى بريتانيا در دانشگاه نيوپورت(Newport) انگلستان در سال 2003ارايه شده است و اينك خلاصه آن، جهت خوانندگان فارسى‏زبان آورده مى‏شود و اصل مقاله به انگليسى در ادامه مى‏آيد.

روح، روح القدس، روح خدا، جبرئيل، كتاب مقدس، مفردات قرآن
روح خدا يا روح‏القدس از موضوعات مشترك و بين الاديانى در ميان اديانى چون زردتشتى، يهودى، مسيحى و اسلام است. كتاب مقدس يهوديان و مسيحيان به طور مكرر از روح القدس سخن مى‏گويد و در قرآن نيز آياتى چند درباره آن آمده است.
عالمان و مفسّران اهل سنّت، «روح» را همان جبرائيل دانسته‏اند؛ امّا روايات شيعى آن را مخلوقى از مخلوقات خدا كه برتر از جبرائيل و ميكائيل و فرشتگان است، تفسير كرده‏اند. مسيحيان آن را نه جبرائيل و نه مخلوق، بل خودِ خدا دانسته‏اند.
در اين مقاله، موضوعاتى چون «معادل‏هاى روح در زبان‏هاى مختلف»، «حقيقت روح»، «كاركردهاى روح»، «نقش روح در حيات و درجات آن»، «تفاوت روح و نفس در وجود انسان» و «روح پليد» مورد بررسى قرار گرفته است. عمده هدف نويسنده عرضه تفسيرى تطبيقى از روح، مطابق قرآن، عهد عتيق و عهد جديد است.
قرآن، روح را با تعابيرى چون «روحى»، «روحنا» و «روحه» به خداوند منسوب ساخته است؛ امّا مفسّران مسلمان اضافه روح به خداوند را از نوع اضافه تشريفى دانسته، گفته‏اند كه اين تعبير مانند تعبير «بيتى» يا «جنَّتى» است كه خداوند بيت و جنّت را به خود منسوب دانسته‏است؛ در حالى كه آنها مخلوق خداوند هستند.
امّا صرف‏نظر از اين كه روح مخلوقى از مخلوقات خداوند است، مفسّران در تعيين مصداق روح دچار اختلاف‏اند تا جايى كه تفسيرهاى اثرى در برخى از آيات تا پانزده تفسير از روح به دست داده‏اند.
ترديدى نيست كه روح در همه مواردى كه در قرآن به كار رفته است، داراى يك مصداق نيست؛ بلكه حسب مورد، مصداق متفاوتى دارد. اين موارد را مى‏توان در هفت قسم برشمرد: 1. موجودى مستقل در رديف فرشتگان؛ 2. جبرئيل؛ 3. حيات افاضه شده به انسان؛ 4. تأييدكننده پيامبران و مؤمنان؛ 5. وحى و قرآن؛ 6. حضرت عيسى(ع)؛ 7. فرستاده خدا به سوى حضرت مريم.
با اين حال، برخى از مفسّران بر آن‏اند كه عليرغم اين كاربردهاى به ظاهر متفاوت، روح چيزى جز «كلمه حيات» نيست كه مخلوقى برتر از فرشتگان و ديگر موجودات است. خداوند به وسيله كلمه حيات خود، در فرشتگان و انسان‏ها و بقيه موجودات حيات به وجود مى‏آورد. از اين منظر جبرائيل نيز از آن جهت روح‏القدس نام دارد كه بهره‏اى وافر از روح الهى دارد؛ در عين حال كه او يك فرشته است؛ همان‏طور كه عيسى سرشار از روح الهى است تا جايى كه مرده را زنده مى‏كند، و در عين حال او يك انسان است. مطابق اين تفسير، روح داراى دو مظهر است: 1. روح مطلق؛ 2. روح مقيّد.
روح مطلق، مخلوق خداوند و برتر از فرشتگان و كلمه حيات خداوند است. روح مقيّد پرتوهايى از روح مطلق است كه در عالم فرشتگان و انسان و جز آنها در قالب‏هاى محدود و معيّنى از حيات تجلّى و تعيّن يافته است.
مطابق عهد قديم و عهد جديد روح داراى كاركردهاى بسيارى است كه اين كاركردها آن را در رديف خدا قرار مى‏دهد. عمده اين كاركردها به اين قرار است:
1. نقش داشتن در خلقت جهان و انسان؛ 2. ايجاد حيات در موجودات؛ 3. نيروبخشيدن به انسان‏ها؛ 4. عامل نبوّت و پيش‏گويى در انبيا؛ 5. وحى؛ 6. الهام؛ 7. تفسير رؤيا؛ 8. طى الارض؛ 9. هدايت تكوينى به صراط مستقيم؛ 10. كشف و شهود؛ 11. علم لدنّى؛ 12. دعا و استغفار براى مؤمنان؛ 13. ايجاد اميد؛ 14. اخبار غيبى؛ 15. تطهير معنوى؛ 16. سخن گفتن به زبان‏هاى غيبى؛ 17. شفا.
مسيحيان روح‏القدس را در كنار خداى پدر و خداى پسر، اقنوم سوّم از اقانيم سه‏گانه مى‏دانند كه در واقع خود خداست؛ اما به نظر مى‏رسد كه روح در كتاب مقدّس عبارت است از: تجلّى قدرت و اراده خداوند در جهان خلقت كه به انحا و درجات مختلف بروز و ظهور پيدا مى‏كند؛ از اين رو نمى‏توان گفت كه روح‏القدس خداست و از طرف ديگر هم نمى‏توان گفت كه مخلوق خداست؛ بلكه مظهر قدرت و اراده خداوند است كه در موجودات تحقق مى‏يابد؛ ولى از آنجا كه كتاب مقدّس در بسيارى از مفاهيم انتزاعى از زبان تجسّمى استفاده كرده، گمان شده است كه روح‏القدس يك شخص است و آن خداست. براى نمونه كتاب مقدس در مورد مفاهيمى چون گناه و مرگ نيز از زبان تجسّمى استفاده كرده است.